Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Edisyon sa Hiligaynon)

I ka-23 sang Disyembre tuig 2016 sang nagsulod ang Bagyo Nina sa Philippine Area of Responsibility (PAR). Labi pa ini nga nagbaskog sadtong Disyembre 24 kag nag-landfall sa banwa sang Catanduanes sang Disyembre 25 sang gab-i. Sang mga alas-tres sang hapon sadtong Paskwa, nakabaton ako sang mensahe nga magkadto sa Central Office agud maghimo sang report nahanungod sa halit nga naagom sang mga probinsya nga naigo sang Bagyo Nina. Ang hambal sa amon, luyag sang Presidente nga yara na sa iya lamesa ang report sa masunod nga adlaw, kaupod ang mga tikang nga himuon sang DPWH. Sang nasiguro namon nga luwas na ang mga lugar nga gin-igo sang bagyo, nagsugo gilayon si Secretary Mark Villar nga magpadala sang mga prepositioned equipment kag ang madasig nga paglimpyo sang mga apektado nga mga karsada agud mahatagan ligwa ang pagpanagtag sang mga relief goods.

Sang Disyembre 27, didto na kami kaupod si Mayor Duterte – una sa Catanduanes kag pagkatapos sa Camarines Sur. Indi siya mag-upod sa gift-giving ceremony kay ginatawag niya ini nga ‘corny’ kag masyado ka ma-drama. Kabaylo sini, ginsugilanon niya ang iya mga tinawo kag ginhambalan nga himuon ang nagakadapat. Para sa DPWH ginhatagan lamang kami 48 oras agud masiguro nga matinluan kag mahimo nga maagyan ang mga dalanon.

Ini ang una nga kahigayonan nga nakaupod ako sa delegasyon sang Presidente kag gilayon ako naghinulsol nga wala ako sing gindala nga pagkaon. Indi amo ato RODRIGO DUTERTE? SIN-O SI 32 33 ang akon ginapaabot. Sa pagkamatuod, alas singko na sang hapon kag gintunga pa namon ni Secretary Briones ang duha ka bilog nga Skyflakes.

Sang sumunod nga Paskwa, Bagyo Urduja naman ang nag-igo sa probinsya sang Biliran. Si Mayor Duterte sa gihapon ang una nga nag-abot. Iya nakita ang halit sa Caray-Caray Bridge kag ginmandoan si Secretary Mark nga siguraduhon nga maagyan ang mga taytay sa sulod sang isa ka bulan. Sang akon makita ang halit, napinsar ko nga imposible ang isa ka bulan. Apang sang ulihi, natapos sa eksakto nga tion ang proyekto. Kon may isa ka butang nga masami ginatudlo sa amon ni Mayor Duterte, ini amo ang hatagan importansya ang gilayon kag madasig nga aksyon.

Dehado sa Pulitika 

Sadtong 2016 presidential elections, ginkabig nga dehado ukon political underdog si Rodrigo Duterte. Wala ginasaligan sang mga ginatawag nga “Philippine Kingmakers” ang iya gulpi nga pag timbu-ok kontra sa mga mas bantog nga kandidato. Wala pa sing nangin Presidente ang Pilipinas nga gikan sa Mindanao. Sia ang pinakauna sa sulod sang 117 ka tuig.

Ang pagdumala sa isa ka pungsod subong sang Pilipinas isa ka daku nga pagpanghangkat. Ano nga mensahe ang imo ipalab-ot sa isa ka pungsod nga may masobra sa 7,640 ka mga isla nga nagasambit sing masobra sa 111 ka mga lenggwahe?

Sa umpisa pa lang maathag na kay Presidente Duterte kon ano ang iya luyag para sa pungsod—isa ka hilway nga Pilipinas para sa masunod nga henerasyon—isa ka pungsod nga nagahatag sang patas nga oportunidad sa tanan nga Pilipino, ano man ang ila relihiyon, grupo nga ila ginapasakupan, kag gender.

Handum niya isa ka Pilipinas kon diin ang tagsa ka bata nga may karapatan maghangad nga mangin Presidente bisan diin man ini nagaistar; sa Sultan Kudarat, Nothern Samar, Masbate, Davao, Makati, ukon Ifugao. Luyag niya buksan ang oportunidad sa masunod nga henerasyon – kag kon indi ini posible – hatagan sila sang kaugalingon nga oportunidad.

Sadtong Agusto 2017, ginpirmahan ni Presidente Duterte ang RA 10931, ang Universal Access to Quality Tertiary Education Act, nga nagahatag sang oportunidad sa mga kubos nga Pilipino nga makapadayon sa kolehiyo pinaagi sa libre nga matrikula kag iban pa nga exemption sa mga balaydan sa State Universities and Colleges (SUCs).

Sa idalum sang sini nga laye, may Tertiary Education Subsidy agud mahatagan sing kahigayonan ang mga kubos nga mga estudyante nga makasulod sa mga pribado nga kolehiyo sa mga lugar nga wala SUCs.

Wala nalimtan sang Presidente Duterte kon sin-o ang iya ginapakigbatuan kag masami niya gina-apinan ang mga wala sang ikasarang nga depensahan ang kaugalingon. Para sa iya, tanan nga bata nga Pilipino dapat makatuon nga wala sing ginakabalak-an nga kakulba sa krimen ukon terorismo.

Personal sa iya ang natabo sa nga Marawi siege. Gani ginsiguro na niya gilayon nga makapalagyo ang mga taga-Marawi gikan sa mga miyembro kag kasabwat nga ISIS kag Abu Sayyaf. Didto sia mismo sa lugar sang gamo kag armado sang rifle sang makuha liwat sang pwersa sang gobyerno ang Islamic Center – ang mayor nga mosque kon sa diin nagapanago ang mga militante kaupod ang ila mga hostage.

Bisan gindilian sia sang iya mga tinawo, nagkadto gihapon ang Presidente sa lugar sang gamo kag nagkadto sa mga komunidad nga nahalitan sang away.

Wala ko sya nakita nga ginkulbaan bisan isa ka bes, indi sa atubang sang mga militante ukon gamhanan nga mga tawo ukon bisan pa sa kamatayon.

Build, Build, Build

Mataas ang handum ni Presidente Duterte para sa Pilipinas. Luyag niya magtukod sang infrastructure Network sa tagsa ka rehiyon sang pungsod nga magaduso sa Pilipinas nga maagom ang trillion-dollar economy. Wala niya ginapaminsar ang kon kay sin-o ihatag ang pasalamat ukon padungog sa mga proyekto nga ini. Ang importante sa iya, matapos ang mga imprastraktura nga gintukod sang administrasyon sa labing madali nga panahon. Para sa mga mangunguma sang Isabela indi na kinahanglan latason pa ang 74-kilometro nga karsada kon tig-ulolan; agud ang mga taga-Lanao del Norte makakadto na sa Misamis Occidental 

sa sulod sang pito ka minuto (imbes nga tatlo kag tunga sa oras); kag agud ang mga residente sang Metro Manila indi na mag-agwanta sa tatlo ka oras nga biyahe halin sa banwa sang Quezon padulong sa Muntinlupa.

Sang mabal-an sang Presidente nga isa sa kabangdanan sa kapaltahan sa mga infrastructure project ang delay sa pagpahimo sang mga permit, iya ginduso ang pagsabatas sang RA 11032 ukon ang Ease of Doing Business and Efficient Government Service Delivery Act of 2018.

Bangud sa reporma nga iya ginapasunod, nagsaka ang Pilipinas sing 29 ka tapak sa The World Bank – Doing Business Report, gikan sa ika-124 sadtong 2019, nagsaka ini sa ika-95 sadtong 2018.

Masyado ka lip-ot ang anum ka tuig agud masolbar sang bisan sin-o man nga Presidente ang mga obligasyon sa aton pungsod. Apang maathag kay Mayor Duterte nga sa kada metro sang karsada, taytay, kag riles nga amon ipatindog, may magabukas nga oportunidad para sa libu-libo nga Pilipino nga sadto indi makakadto sa ospital, eskwekahan, ukon trabaho.

Halin sadtong 2016, masobra sa lima ka tuig umpisa sang iya pagpungko sa pwesto, si Presidente Rodrigo Duterte nakapatindog sang 29,264 kilometro ka mga karsada, 5,950 ka mga taytay, 11,340 nga mga istraktura sa pagpaiway sang baha, 214 nga mga hulogpa-an, 451 nga mga dulongka-an, 222 nga evacuation centers, 89 nga mga TIKAS projects, 150,149 nga mga hulot-eskwelahan kag 653 COVID-19 facilities na ang nakumpleto kag napuslan sa karon sang mga Pilipino.