Originally published in Night Owl: A Nationbuilder's Manual (Bisaya nga Edisyon)

Gisugdan kog sulat kining maong artikulo sa Build, Build, Build samtang mibalik sa Manila gikan sa Tarlac human kasubhi ang unang 18-kilometrong bahin sa Central Luzon Link Freeway kauban sila si Presidente Rodrigo Duterte, Department of Public Works and Highways Secretary Mark Villar, Senator Bong Go, ug si Tarlac Governor Susan Yap.

Ang Central Luzon Link Freeway, nga nagsumpay sa Tarlac ug Nueva Ecija sulod sa 20 minutos, kabahin Luzon Spine Expressway Network, usa ka master plan nga nagtinguhang ibanan ang oras sa pagbiyahe gikan sa kinatumyang amihanang bahin sa Luzon, ang Ilocos, hangtod sa kinatumyang habagatang bahin, ang Bicol, og kapin sa 50 porsento pinaagi sa pagtukod og 101-kilometrong high standard highway network.

Nahuman ang panagtagbo sa hapit na alas otso sa gabii ug nakaabot kami sa balay sa wala pay tungang gabii. Pagkaugma, alas singko sa buntag ang call time. Moadto kami ni Secretary Mark sa Cebu aron motambong sa inawgurasyon sa 129-kilometrong Metro Cebu Bike Lane Network ug susihon ang kinatas-ang tulay saPilipinas — ang 8.5-kilometrong Cebu-Cordova Link Bridge.

Kini mao ang among normal nga gibuhat sa minglabayng lima ka tuig. Bisan dili sayon nga kini magpadayon, buot namong human sa among termino, makaingon kami nga gihatag namo ang tanan namong mahimo. Alang kanako, ang Build, Build, Build usa ka kahigayonan aron mapanindot ang estado sa Pilipinas. Usa kini ka kahigayonang iduso ang atong tiger cub economy sa trillion-dollar club. Gihatagan kitag kahigayonan nga mamahimong tipik sa usa ka dako kaayong buluhaton nga himoong mas komportable ang kinabuhi sa mga Pilipino sa 81 ka lalawigan sa atong nasod.

Sa sinugdanan pa lang, tin-aw na kaayo ang tugon sa Presidente: Humanon ang labing daghang proyekto sa Build, Build, Build kutob sa mahimo sa labing daling panahon. Wala kita mag-apas sa pagdayeg.

Lima ka tuig sukad makalingkod si Presidente Rodrigo Duterte, nahuman na sa DPWH, sa ilawom Secretary Villar, ang kinatibuk-ang 29,264 ka kilometrong kalsada, 5,950 ka taytayan, 11,340 ka estrukturang panglikay sa baha, 222 ka evacuation center, 89 ka Tatag ng Imprastraktura Para sa Kapayapaan at Seguridad (TIKAS) project, ug 150,149 ka lawak- saringan. Ingon man, 653 COVID-19 ka pasilidad ang natukod ilawom sa Build Build Build.

Gawas niini, nahuman usab sa Department of Transportation (DOTr), sa ilawom ni Secretary Art Tugade, ang 214 ka tugpahanan, 451 ka pantalan, ug ang unang land port sa nasod— ang Parañaque Integrated Terminal Exchange (PITX).

Sa 29,264 ka kilometrong kalsadang nahuman, 2,025 ka kilometro ang farm-to-market road, 94.99 ka kilometro ang farm-to-mill road, 1,376.26 ka kilometro ang missing links, 1,470.51 ka kilometro ang bypass kun diversion road, 149.65 ka kilometro ang paingon sa mga tugpahanan, 293.19 ka kilometro ang paingon sa mga pantalan, 703.54 ka kilometro ang paingon sa mga economic zone, ug 2,436.40 ka kilometro ang paingon sa mga tourism destination. Adunay kinatibuk-ang 3,122.73 ka kilometro ang nagpabilin, 4,686 ka kilometro ang gipalapdan, ug 3,591.96 ka kilometro ang na-rehabilitate ug na-upgrade.

Lakip na dinhi ang NLEX Harbor Link Segment 10, ang Cavite-Laguna Expressway, ang Tarlac-Pangasinan-La Union Expressway, ang Laguna Lake Highway, ang Candon City Bypass Road sa Ilocos Sur, ang Slaughter House Road sa Davao City, ang Pulilan-Baliuag Diversion Road sa Bulacan, ang Calapan- Roxas Road sa Oriental Mindoro, ang Mandaue Causeway Road sa Cebu, ang Dipolog-Oroquieta Road sa Misamis Occidental, ang Dumaguete North Road sa Negros Oriental, ug ang Taytay-El Nido Road sa Palawan.

Sa 5,950 ka taytayan, 1,366 ang gipalapdan, 355 ang gitukod, 1,805 ang na-retrofit, 1,389 ang na- rehabilitate, ug 297 ang giilisdan. Kapin kun kulang 738 ka lokal nga taytayan sab ang napatukod.

Lakip dinhi ang Lucban Bridge sa Cagayan, ang Marcos Bridge sa Marikina, ang Sicapo Bridge sa Ilocos Norte, ang Pigalo Bridge sa Isabela, ang Anduyan Bridge sa La Union, ang Tallang Bridge sa hatay sa Cagayan, ang Bolo-Bolo Bridge sa Misamis Oriental, ang Caguray Bridge sa Occidental Mindoro, ang Tinongdan Bridge, ang Pasac Culcul sa Pampanga, ang Aganan Bridge sa Iloilo, ug ang Maddiangat Bridge sa Nueva Vizcaya.

Adunay kinatibuk-ang 11,340 ka estrukturang panglikay sa baha ang nahuman sukad niadtong Hunyo 2016 aron palapdan ang gipanalipdang mga lugar nga dali rang bahaan sa tibuok nasod.

Lakip na niini ang Mandaluyong Main Drainage Project, ang mga pumping station sa Barangay Wawang Pulo ug Coloong, ang Flood Risk Management Project alang sa Cagayan River, ang Flood Risk Management Project alang sa Tagoloan River, ang Leyte Tide Embankment Project, ug ang Pasig Marikina River Flood Control Project.

Matod ni Villar, aron matubag ang panginahanglan alang sa mga pisikal nga pasilidad nga gikinahanglan alang sa elementarya ug segundaryang tulunghaan sa tibuok nasod, adunay kinatibuk-ang 150,149 ka lawak-saringan ang natukod samtang 17,647 ka lawak-saringan ang anaa sa lainlaing yugto sa pagpatuman.

Lakip dinhi ang National High School sa Alaminos, Pangasinan, ang Alejandra Navarro National High School sa Davao City, ug ang Bagong Pag-asa Elementary School. Sa sektor sa aviation ug tugpahanan, nahuman na sa DOTr ug mga attached agency niini ang 214 ka tugpahanan ilawom sa administrasyong Duterte, ug adunay mga 100 pa ka proyekto ang nagpadayon.

Lakip sa nahuman na nga proyekto ang Bohol-Panglao International Airport, ang Mactan-Cebu International Airport, ang Sangley Airport sa Cavite, ang Lal-Lo International Airport, ang Tacloban Airport, ang Puerto Princesa International Airport, ug ang Ormoc Airport.

Ang lokal nga mga tugpahanan gipailawom usab sa pag-ayo ug pagpatahom. Lakip niini ang mga gateway sa Camiguin, Virac, ug Tuguegarao.

Lakip usab ang Bicol International Airport, nga nalangay og 11 ka tuig ang ikaduhang passenger terminal building sa Clark International Airport; ang Davao International Airport; ang Bukidnon Airport; Surigao Airport; ug ang Kalibo Airport.

Sa tibuok kapupud-an, ang mga pantalan gi-upgrade, gitarong, ug gipatahom aron

mas maalagaran ang publiko. Sa kasamtangan, nakahuman na ang DOTr og 451 ka commercial ug social/tourism seaport project, samtang101 ang nagpadayon.

Lakip sa mga port project ang pagtukod sa kinadak-ang Passenger Terminal Building sa nasod sa Port of Cagayan de Oro, ug ang rehabilitasyon sa Opol Port sa Misamis Oriental, Sasa Port sa Davao, Butuan Port sa Agusan Del Norte, Tubigon Port sa Bohol, Limasawa Port sa Southern Leyte, ug Makar Wharf sa General Santos.

Ang unang barge terminal sa nasod, ang Cavite Gateway Terminal, natukod na. Kini nagtinguhang ibanan ang trapiko sa truck sa nag-unang mga karsada ug hatagan og mas barato ug maayong access sa mga produkto ang mga Pilipino pinaagi sa mga agianan sa tubig.

Sa kaluwasan sa dagat, kaniadtong Hunyo 2021, anaa sa 564 sa kinatibuk-ang 600 ka parola o lighthouse na ang mitrabaho sa tibuok nasod.

Mga Riles

Alang sa mga riles, adunay unom ka proyekto ang DOTr nga padayon ang konstruksiyon ug usa ang gipailawom sa rehabilitasyon.

Niadtong 2019, human sa 40 ka tuig ug unom ka administrasyon, ang Metro Manila Subway, ang unang underground railway system sa atong nasod, nagsugod na sa site- clearing works sa Valenzuela Depot. Duha sa 25 sa dako kaayong tunnel boring machine ania sa Pilipinas alang sa pagsugod sa underground works. Makapapaspas kini sa oras sa pagbiyahe taliwa sa Quezon City ug NAIA, ang kanhi usa ka oras ug 10 minutos mamahimo na lang 35 minutos.

Ang dugay nang nadelatar nga MRT-7, nga ang Concession Agreement gipirmahan niadtong 2008 apan halos wala maglihok hangtod sa 2016, anaa na sa 60.93 porsento karon sa pagkahingpit. Ibanan niini ang oras sa pagbiyahe taliwa sa Quezon City ug Bulacan, ang kanhi duha ka oras mamahimo na lang 35 minutos.

Giaprobahan sa NEDA Board niadtong 2007 ug nahunong sukad niadtong 2009, ang Common Station gipailawom sa 24/7 nga konstruksiyon ug karon hingpit na. Ang Common Station, nga magsumpay sa MRT-3, MRT-7, LRT-1, ug Metro Manila Subway, mamahimong magsakay og 500,000 ka pasahero matag adlaw.

Ang LRT-1 Cavite Extension, nga nalangay og 19 ka tuig, sa pagkakaron nagsugod na ang padayon nga konstruksiyon sa kataposan. Papaspason niini ang oras sa pagbiyahe taliwa sa Baclaran ug Bacoor, maong ang kanhi usa ka oras ug 10 minutos mamahimo na lang 25 minutos.

Ang proyektong LRT-2 East Extension nahuman na ug abli na sa publiko. Gipapaspas niini ang pagbiyahe taliwa sa Manila ug Antipolo. Ang kanhi duha hangtod tulo ka oras, karon 40 minutos na lang.

Ang MRT-3, nga kulatado na tungod sa katuigan og hinay ug sayop nga pag-atiman, gipailawom karon sa komprehensibong rehabilitasyon ilawom sa Sumitomo Mitsubishi Heavy Industries sa Japan.

Ang Manila to Clark Railway, nga gilaraw niadto pang 1993, gipailawom karon sa padayon nga konstruksiyon. Ang unang set sa tren sa PNR Clark Phase 1 magamit na sa mga Pilipino. Nagpapaspas kini sa oras sa pagbiyahe taliwa sa Tutuban ug Malolos, gikan sa kanhi usa ug tunga sa oras, karon 35 minutos na lang.

Ang PNR Clark Phase 2, PNR Calamba, PNR Bicol, Subic-Clark Railway, ug ang Mindanao Railway anaa sa lainlaing yugto sa procurement ug pre-construction works.